امروزه سلطه نظام سرمايه‌داري در جهان و جهاني شدن فرهنگ، تحولاتي را در سبک و شعائر ديني مردم بويژه مردم مسلمان کشورمان پديد آورده است.

دينداري امروز با آنچه در دهه هاي گذشته وجود داشته، تفاوت دارد؛ روندهايي چون تحصيلات، شهرنشيني، سن افراد و تحولات ساختار زندگي و تکنولوژي و برخي مسايل ديگر سبب مي شود که نوع دينداري، درک و تجربه افراد تغيير کند.

يکي از اين تغييرات، برگزاري مراسم تعزيه و ترحيم فوت بستگان است. تا به امروز همه نيک مي دانيم اين مراسم تماما در مسجد و با مداحي، روضه خواني و موعظه روحانيون برگزار مي شد و سبک و سياق خاص خود را داشت. اما چند مدتي است که اين مراسم در برخي شهرهاي بزرگ نه در مسجد بلکه در تالارهاي پذيرايي و حتي با موسيقي حزن انگيز و خوانندگي برگزار مي گردد!

در جامعه شناسي، ايمان به منزله سيمان اجتماعي است. طي چند دهه گذشته بروز، ظهور و تشديد مسايل اجتماعي در کشور از جمله فقر، تورم، اختلاس، بيکاري، اعتياد، طلاق، روابط نامشروع، مهاجرت نخبگان، سياسي شدن دين، ايمان و سنجش آن توسط نهادهاي گزينش، رياکاري شديد و کسب مقام و قدرت صرفا با ظاهر ديني، وضعيتي را پديد آورد که شاخص اصلي آن دين گريزي و ضعف ايمان بود.

از آنجايي که منابع فرهنگي و معنوي، مهم‌ترين منبع توانمندي و مزيت جوامع اسلامي است، تهديدهاي سنتي و ديني نسبت به ساير تهديدها از اهميت و حساسيت بيشتري برخوردار است و شکست و بحران در حوزه فرهنگي، به منزلة اختلال در حوزه‌هاي مختلف حيات يک جامعه است. زيرا مهم‌ترين تکيه‌گاه و نقطة ثقل همبستگي، وحدت و هويت ملّي جوامع مسلمان، به ماهيت فرهنگ و ساختار اعتقادي ايشان باز مي‌گردد و با از بين رفتن اين زنجيرة همبستگي و هويت ملّي، بقاي جامعه ‌ها ديگر موضوعيتي نخواهد داشت. مخاطبان خدمات، تبليغات، مراسم، آيين ها، مفاهيم و قرائت هاي ديني ذائقه هاي مختلفي دارند و بر حسب اينکه کدام يک براي ذائقه شان لازم است و به دردشان مي خورد، از بازار دين کالاي رستگاري فراهم مي آورند و از آن استفاده مي کنند.

ارزش هاي مصرفي روز به روز در دنيا در حال افزايش هستند در نتيجه نوعي سرمايه داري فرهنگي و سبک زندگي اهميت مي يابد و دين هم بخشي از سبک زندگي و نوعي از مصرف محصولات ديني است.

دينداري نسل جوان ميل به فردي يا شخصي شدن دارد . بنظر مي رسد ، تا دير نشده لازم است ، تدابير علمي ، منطقي براي جلوگيري از گسترش ضعف ايمان ديني و دين گريزي مردم بويژه نسل جديد به چشم خورده و موارد ذيل مدنظر دستگاه هاي تصميم ساز و تصميم گير واقع شود . از جايگاه والاي شوراي فرهنگ عمومي در جهت مديريت عالمانه اين موضوع بهره برداري و به نوعي ذائقه مردم که در اين حوزه دستخوش تغييرات شده، استفاده شود.

در اسرع وقت اين موضوع توسط نخبگان علمي در قالب طرح تحقيقاتي انجام و پيشنهادات اجرايي استخراج و در جامعه اجرا و پيگيري شود. سازمان هاي مرتبط با اين امر منجمله: تبليغات اسلامي و… در اين امر برابر وظايف محوله اقدامات موثر را برنامه رايزي و انجام دهند. نسبت به باتزنگري و تهيه قوانين بازدارنده در جهت صيانت از حقوق عامه و فرهنگ و سبک زندگي ايراني و اسلامي تهيه و پليس و ساير دستگاه هاي مرتبط با امنيت رواني وعمومي را ياري رسان باشند. نسبت به ريشه يابي، شناسايي و برخورد جامع با پديدآورندگان اينگونه بدعت هاي خارج از عرف جامعه اقدام شود.

بسيج عمومي و کار جهادي در حوزه آموزش همگاني و تقويت باورهاي مردم در حوزه فرهنگ به عمل آيد. از طرفيت نخبگان علمي- سمن ها و افراد تاثير گذار در تنوير افکار عمومي استفاده شود.

دکتر محمود علمي

جامعه شناس و پژوهشگر حوزه اجتماعي

استاد جامعه شناسي دانشگاه تبريز