میرزایوسف مستشارالدوله تبریزی (۱۱۹۵-۱۲۷۴ه.ش تبریز) فرزند میرزاکاظم از بازرگانان خوشنام بازار تاریخی تبریز و از نام آوران و بزرگان سیاسی ایران در دوره قاجار است. میرزایوسف همچنین از منادیان محدویت اختیارات مطلقه شاه قاجار بود و پیشنهاد تشکیل هیات وزیران و بعدها مشاوره با مظفرالدین شاه برای تاسیس مجلس شورای ملی دغدغه های این سیاستمدار آگاه را برای پیشرفت دموکراسی و قانون گرایی و آزاد اندیشی هویدا می‌سازد.

میرزایوسف مستشارالدوله تبریزی در تبریز به آموختن زبان های عربی، انگلیسی و فرانسه پرداخت و به کسوت کارمندی کنسولگری انگلستان در تبریز درآمد و سال ها اصول سیاست را با نشست و برخاست با بزرگان و تجار خارجی یاد گرفت و به وزارت خارجه دعوت شد و در تنظیم و طراحی امور و روابط ایران با روسیه و اروپا و عثمانی کارساز شد.

وی ۱۵سال به عنوان کاردار، سرکنسول و سفیر ایران در پترسبورگ، بمبئی، باکو، تفلیس، لندن و پاریس خدمت کرد و در اسناد وزارت خارجه از وی به عنوان ارشدترین دیپلمات باهوش ایران در دوره ۵۰ساله عهد ناصری یاد می شود.

از دلایل مهمی که وی را در سیاست وقت ایران نام آور کرد، عشق میرزایوسف در یادگیری، مطالعه، تحقیق و تتبع در علم سیاست بین الملل بود. وی ۲۰سال شهرها و محافل سیاسی آسیا و اروپا را از نزدیک مشاهده کرده و با تسلط به چهار زبان ترکی عثمانی، روسی، فرانسه و انگلیسی و ارتباط با دیپلمات ها و انجام کارهای کنسولی و سفارتی سرآمد و پخته و آبدیده امور سیاسی روز جهان گشته و در برخی اسناد وزارت خارجه از تصمیم سازی و یکه تازی وی در سیاست وقت ایران در بین دولت های بزرگ آن دوره حکایت دارد.

رساله مشهور (رمز یوسفی)، ورساله (یک کلمه) از آثار قابل توجهی است که میرزایوسف نوشته و سال ها در محافل علمی و سیاسی تدریس و مورد عنایت محققان و دوستداران عرصه سیاست قرار گرفته است. تحقیقات مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی با عنوان کتاب «یک کلمه»ای که ایران را تکان داد با ستودن ایده های علمی و فکری میرزایوسف خان از علاقه ایشان به ترقی خواهی، تجددخواهی، قانون خواهی، و اجرای قانون عدالتخانه های ایران و… حکایت دارد. آثار و نوشته ها و سخنرانی های وی در آگاهی مردم ایران موثر بوده و بعدها در دوره مشروطه، راه و روش سیاسی او در آزاداندیشی و وطن دوستی با تمجید مشروطه خواهان مواجه شده و در بررسی علل شکل گیری مشروطه، ایده های میرزایوسف را بسیار تاثیرگذار می دانند و تاثیر افکار وی در بنیان گذاران مرکز غیبی تبریز نیز گواه این مطلب است.

مقالات وی در روزنامه های وقت تهران و تبریز منجمله در روزنامه عدلیه بر تلاش خستگی ناپذیر ایشان در وضع قانون و اجرای محاکم عدالت و مبارزه با رشوه خواری و تاکید بر بصیرت و اگاهی مردم و حقوق عامه دارد .او به ناصرالدین شاه پیشنهاد کرد که هیات وزرا را تشکیل دهد؛ امور اداری، مالی و سیاسی کشور را با اصول و رویه های دول پیشرفته اداره کند و در لایحه پیشنهادی تشکیل هیات وزرا، مکتوب و مستندی را تدوین کرد که در آن اولین بار بر یگانگی دولت و ملت با حفظ وظایف و حقوق طرفین بر یکدیگر، تفکیک قوا، حفظ جان و مال و ناموس مردم، آزادی مذهب و فعالیت های سیاسی و حق برپایی تجمعات سیاسی و مطالبات عمومی به چشم می خورد. حتی تلاش وی به عنوان‌ سفیر ۱۶۰سال پیش ایران در فرانسه از فعالیت ۶۰۰کتابفروشی و ۱۰۰چاپخانه در پاریس منجربه ارائه تز آزادی مطبعه ها در تهران و تبریز و دایر کردن کتابفروشی ها شد .

چندی پیش در تحقیق مبانی اندیشه قانون گرایی که در گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاهی تهران انجام شد، به این نتیجه رسیدند که ایده ها و نظرات صائب میرزایوسف در تدوین و اجرای قانون های مترقی با لحاظ وضع وقت ایران در دوره ناصری عمق تسلط و آگاهی ایشان را آشکار می کند که برخی ایده ها و مکتوبات وی از قوانین غربی پیروی نمی کرد و تلفیقی از باورهای اعتقادی و اجتماعی ایران را نیز شامل می شد‌. و حتی تسلط ایشان به احادیث و آیات قرآن عظیم و توجه به واجبات دینی نیز قابل مشاهده است.

میرزایوسف همچنین از منادیان محدویت اختیارات مطلقه شاه قاجار بود و پیشنهاد تشکیل هیات وزیران و بعدها مشاوره با مظفرالدین شاه برای تاسیس مجلس شورای ملی دغدغه های این سیاستمدار آگاه را برای پیشرفت دموکراسی و قانون گرایی و آزاد اندیشی هویدا می‌سازد که با بی میلی و رد شاهان قاجار مواجه می شد طوری که نوشته ها و مخالفت های آشکار میرزایوسف با مظفرالدین شاه موجب خشم شاه قرار گرفت و حضور میرزایوسف در تهران و تبریز که قطب کانونهای سیاست و اقتصاد ایران بود منع گردید و تبعید میرزایوسف در حین پختگی به قزوین و حصر و زندان وی در مرگ مرد سیاست ایران بی تاثیر نبود.

در بررسی آثار وی توجه به بعد توسعه و اشاعه حرف و فنون و صنعتی شدن کشور نیز برجسته می نماید .

نگارش کتاب «بنفش» و انتشار آن در عصر قاجار و تشریح ضرورت راه اندازی خطوط ریلی، کشتیرانی و توسعه راه های مواصلاتی به بنادر کشورهای همسایه نیز گواه دلسوزی فرزند تبریز برای توسعه ایران در دوره قاجار بود. وی در کتاب «بنفش» نقش راه ها و جاده ها و قطار و ماشین و کشتی را در جابجایی کالا و مسافر و توسعه همه جانبه نشان می دهد و ناصرالدین شاه را تشویق می کرد که به انشا و ایجاد و راه اندازی ابزارهای پیشرفته و بانکداری روی آورد و حتی برای صیقلی و همواری این امور مذاکره وی با روحانیون وقت نتیجه داد و وی علما را به کشیدن خط ریلی از تهران به مشهد برای ایاب و ذهاب زایران امام رضا مجاب کرد و فتوایی را برای لزوم کشیدن راه آهن به خراسان از آنها گرفت که بعدها ناصرالدین شاه با استناد به همان فتوی، ماشین دودی تهران-شاه عبدالعظیم را راه انداخت که داستان های زیادی دارد.

مطالعه پایان نامه ها و اسناد و آرشیو وزارت خارجه و از همه مهمتر افکار و اندیشه و آثار مکتوب میرزایوسف نشان می دهد که وی با حس وطن دوستی و نشست و برخاست با بزرگان وقت سیاست و امور مالیه دول پیشرفته و کارگزاری در شهرهای مهم آسیا و اروپا و تلفیق تجارب و اندوخته ها و مطالعات و تحقیقات خود به دنبال توسعه ایران در ۱۵۰سال پیش بود که واکاوی آنها سال هاست در گروه های علمی و اکادمیک دانشگاه ها صورت می گیرد و نویسنده این سطور برای اطلاع بیشتر خوانندگان فهیم جامع ترین نوشته درباره این اندیشمند و آزادی خواه را از تاریخ پژوه و تاریخ نگار ۹۷ساله ایرانی ساکن فرانسه جناب استاد باقر مومنی کرمانشاهی نقل کرده است.